یحیی عدلپروفسور دکتر یحیی عدل در سال ۱۲۸۷ شمسی در تهران و در خانواده‌ای متمکن به دنیا آمد که از اعیان تبریز بودند. پدرش یوسف عدل (مکرم الملک و بعداً قائم مقام) بود که اکثرا حاکم ولایات می‌شد. تولد یحیی در زمان احمدشاه قاجار بود. پدرش در زمان ولی‌عهدی احمدشاه، کفالت حکومت آذربایجان را داشته و در دوره رضاخان، چهار دوره وکیل مجلس می‌گردد. مادرش دختر مقتدرالدوله (پسر عباس میرزای ولی‌عهد) بوده است. پدر بزرگش حاج علی آقا معمم و مالک بود و می‌گویند او پل آجی چای (تلخه‌رود) را در حوالی تبریز احداث کرده است. ۱ - معرفی اجمالیپروفسور یحیی عدل، جراج و پزشک معروف، فرزند میرزا یوسف‌خان قائم مقام آذربایجانی یکی از پسران حاج سید حسین شام غازانی، متولد ۱۲۸۷ (ه. ش) است. در نوجوانی همراه برادر بزرگ‌ترش غلام‌رضا عدل به فرانسه اعزام شدند، غلام‌رضا موفق به اخذ دکترا در رشته کشاورزی شد [۱]
مجتهدی، مهدی، رجال آذربایجان در عصر مشروطیت، ص۲۰۷-۲۱۰، به کوشش غلام‌رضا طباطبایی مجد، تبریز، زرین، چاپ دوم، ۱۳۷۹.
و یحیی در رشته فلسفه و ریاضی دیپلم گرفت. [۲]
حسابی، عبدالحمید، بزرگ‌مرد تاریخ طب جراحی ایران، پزشکی امروز، ص۲، سال ۹، ش ۳۳۵، سال ۱۳۷۹.
۲ - سخنی از یحیی عدلپرفسور خود درباره تحصیل در فرانسه چنین می‌گوید: «در پاریس دوره متوسطه را به پایان رسانیدیم و چون در ایران فرانسه خوانده بودیم، برای ادامه درس جز دو سه ماه اولیه مشکلی نداشتیم. در سال آخر تحصیلات متوسطه یا باید ریاضیات می‌خواندیم یا فلسفه. من رشته ریاضی را تمام کردم و قصد داشتم مهندسی بخوانم؛ چون ریاضیاتم قوی بود. دو سه ماهی آن را شروع کرده بودم که دکتر حبیب عدل عمویم، مرا تشویق کرد که پزشک شوم، چون معتقد بود هر که مهندسی بخواند، باید کارمند دولت شود و نمی‌تواند مستقل کار کند». [۳]
موحدی، محمدمهدی، زندگی‌نامه مشاهیر رجال پزشکی معاصر ایران، ص۲۱، نشر علوم و فنون، ۱۳۷۱.
به همین علت به دانشکده پزشکی پاریس وارد گردید و پس از هشت سال تحصیل موفق به اخذ مدرک دکترا و تخصص در جراحی عمومی شد. ۳ - مشاغلیحیی عدل سِمت‌هایی را بر عهده داشت که در ذیل می‌آید: ۳.۱ - سال ۱۳۱۸در سال ۱۳۱۸ در مسابقه دانش‌یاری شرکت جُست و به اخذ دیپلم اگرگاسیون در جراحی عمومی و میزراه موفق و به عضویت مجمع کالبدشناسی پاریس پذیرفته شد. [۴]
قریب، بهداد، به یاد آن همه خوبان، ص۷۴-۷۵.
پس از چند سال کار و تجربه در فرانسه و اخذ درجه پروفسوری به ایران آمد [۵]
هدایتی، سیدجواد، تاریخ پزشکی معاصر ایران، ص۷۹، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی ایران، ۱۳۸۱.
و در دانشکده پزشکی استخدام شد و استادی کرسی جراحی عمومی و ریاست بخش جراحی بیمارستان ابن سینا به او واگذار شد. عدل در کار جراحی، طبابت و جسارت را توأم نمود و همه‌روزه دست به عمل جراحی می‌زد. در آن تاریخ جراح تحصیل‌کرده در ایران کم بود و همین امر باعث شد که او روزانه چند عمل جراحی انجام دهد. در مدتی کوتاه، اسم وی بر سر زبان‌ها افتاد، در چند بیمارستان به طبابت پرداخته، علاوه بر آن مطب خصوصی دائر نمود و تدریجاً نام وی سر زبان‌ها افتاد و به عنوان اولین جراح ایران معروف شد.وی یکی از پزشکانی بود که هر روزه از دکتر حسین فاطمی بعد از جریان ترورش و به درخواست خود فاطمی بازدید می‌کرد و او را معاینه می‌نمود. [۶]
افراسیابی، بهرام، خاطرات و مبارزات دکتر حسین فاطمی، تهران، ص۳۰۴، انتشارات سخن، چاپ اول، ۱۳۶۶.
۳.۲ - سال ۱۳۴۷در راه‌نمای دانشگاه تهران در سال ۱۳۴۷ (ه. ش)، از پروفسور عدل در سمتِ عضو هیئت امنای دانشگاه تهران و نیز در جایی دیگر در ردیف استادان گروه جراحی دانشکده پزشکی، یاد شده است. [۷]
راه‌نمای دانشگاه تهران، صفحات اول، اداره آمورش عالی و دبیرخانه، ۱۳۱۸.
[۸]
راه‌نمای دانشگاه تهران، ص۴۲۶، اداره آمورش عالی و دبیرخانه، ۱۳۱۸.
۳.۳ - سال ۱۳۵۳و در خرداد ماه سال ۱۳۵۳ (ه. ش) به عنوان نایب رئیس نظام پزشکی کشور انتخاب گردید. [۹]
عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران، ج۲، ص۲۸۶.
همین اشتهار موجب شد تا با مقامات بالا حسن روابط پیدا کند. گذشته از یک جراح معروف، یک شخصیت سیاسی شد؛ به طوری که بعد از کناره‌گیری با کنار گذاشتن امیر اسدالله علم، دبیر کل حزب مردم گردید. [۱۰]
رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک (اردشیر زاهدی)، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ص۱۲۰، سند شماره ۳۲۹۰۸/۲۰ه۸.
۴ - سمت سناتوریغیر از استادی و جراحی و تربیت جراحان زبردست کشور، به عللی به سیاست نیز علاقه نشان داد و به سناتوری رسید. [۱۱]
موحدی، محمد مهدی، زندگی‌نامه مشاهیر رجال پزشکی معاصر ایران، ص۲۱۹-۲۲۰، نشر علوم و فنون، ۱۳۷۱.
مجموعاً چهار دوره سناتور بود و ۱۶ سال بر این کرسی تکیه زد. [۱۲]
فرهنگ قهرمانی، عطاء‌الله، اسامی نمایندگان مجلس، ص۳۶۹.
[۱۳]
فرهنگ قهرمانی، عطاء‌الله، اسامی نمایندگان مجلس، ص۳۷۸.
[۱۴]
فرهنگ قهرمانی، عطاء‌الله، اسامی نمایندگان مجلس، ص۳۸۸.
[۱۵]
فرهنگ قهرمانی، عطاء‌الله، اسامی نمایندگان مجلس، ص۳۹۸.
از وی چندین اثر علمی در قالب کتاب و مقاله به جای مانده است. [۱۶]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج۲، ص۹۷۷، تهران، نشر گفتار با همکاری نشر علم، چاپ ۱، ۱۳۸۰.
۵ - حمله ساواکاو دوست و هم‌بازی قمارشاه و پدر زن پسر علی‌رضا پهلوی (علی پاتریک) برادر تنی شاه بوده است که البته دختر وی که افلیج نیز بوده است، در جریان تیراندازی توسط مأموران ساواک کشته شد. [۱۷]
دلدم، اسکندر، زندگی پرماجرای رضا شاه، ج۱، ص۵۸، تهران، نشر گلفام، چاپ اول.
رژیم، علت حمله ساواک به برادرزاده شاه و خانواده‌اش را اعلام نکرد؛ اما بعدا مشخص شد که علی پاتریک دارای افکار انقلابی و تمایلات چپی بوده، علیه سلطنت عموی خود مبارزه زیرزمینی داشته است.وی جز برای بازی و قمار رفت و آمد زیادی در دربار نداشته است و در سناتوری نیز معمولا آلت دست شاه بود. [۱۸]
رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک (اردشیر زاهدی)، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ص۱۲۰، سند شماره ۳۲۹۰۸/۲۰ه۸.
و به خاطر همین خصوصیتش در مواقع حساس از وی به عنوان یکی از کاندیداهای نخست وزیری نیز نام برده شده است. [۱۹]
رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک امیرعباس هویدا، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ج۱، ص۲۲۳، سند شماره ۱۲۴/۳۰۰.
۶ - وفاتسرانجام پرفسور یحیی عدل که در محافل پزشکی از وی با عنوان پدر جراحی نوین ایران نام برده می‌شد، در بهمن ماه سال ۱۳۸۱ (ه. ش) در تهران چشم از جهان فرو بست. ۷ - پانویس
۸ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «خاندان عدل»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۴/۲۱. |